|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
A
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
B
|
bon 盆
|
| taca (na ciasteczka higashi lub, w przypadku bonryaku-demae, mieszcząca niezbędne do przygotowania herbaty przybory)
|
bonryaku-demae 盆略点前
|
| skrócona forma przygotowywania herbaty. Przybory wnoszone są na tacy, gorąca woda nalewana jest z żeliwnego czajniczka.
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
C
|
cha 茶
|
| herbata
|
chabana 茶花
|
| dosł. „herbaciane kwiaty”. W drodze herbaty, w odróżnieniu od ikebana, używa się wyłącznie roślin sezonowych układanych w prostych i naturalnych kompozycjach w wazonach, koszykach, naczyniach z bambusa. Często jest to jedna gałązka z pąkami. Nie stosuje się roślin iglastych i kolczastych.
|
chadō 茶道
|
| droga herbaty
|
chaire 茶入れ
|
| pojemniczek ceramiczny na herbaciany proszek, najczęściej z pokrywką z kości słoniowej, używany podczas koicha. Patrz: shifuku.
|
chaji 茶事
|
| przyjęcie herbaciane składające się z kilku części. Podawana jest zarówno koicha jak i usucha oraz potrawy i ryżowe wino.
|
chajin 茶人
|
| „człowiek herbaty”
|
chakago 茶籠
|
| koszyk mieszczący w sobie sprzęty niezbędne do zaparzenia
herbaty; używany do nodate, czyli parzenia na dworze, może
mieć różne kształty i różną zawartość
na zdjęciu koszyk, malutka czarka (ceramika oribe), małe
natsume (ko-natsume), chakinzutsu (pojemnik na chakin),
chasen, chashaku (składane w pół wkłada się w trzonek
chasenu, który wkłada się w bambusowy pojemnik, widoczny
po prawej stronie)
|
chakai 茶会
|
| przyjęcie herbaciane, spotkanie herbaciane
|
chakin 茶巾
|
| prostokątna ściereczka z płótna, specjalnie składana, używana do mycia czarki podczas przyjęcia herbacianego.
|
chakin-otoshi 茶巾落とし
|
| pudełko z otworem w przykrywce do wrzucania użytych kojakin.
|
chanoyu 茶の湯
|
| dosłownie „gorąca woda na herbatę”, określenie ceremonii herbaty
|
chasen 茶筅
|
| przyrząd z kawałka bambusa u góry rozszczepionego na wiele cienkich, sztywnych, podwiniętych pręcików, służący do rozrabiania herbaty w czarce.
|
chashaku 茶杓
|
| czerpaczek czy też łyżeczka do nabierania proszku herbacianego. Zwykle wykonany z bambusa, rzadziej z kości słoniowej (w przypadku koicha).
|
chashitsu 茶室
|
| pomieszczenie herbaciane. Pawilon herbaciany. Pokój herbaciany.
|
chawan 茶碗
|
| czarka na herbatę. Zwykle są sporej wielkości, wyróżnia je stopa oraz chadamari, czyli wgłębienie na dnie, gdzie zbierają się resztki herbaty
|
chū-natsume 中棗
|
| dosł. „natsume średniej wielkości”, najczęściej używane. Patrz: natsume
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
D
|
daisu 台子
|
| specjalny rodzaj dużej półki, używanej podczas bardzo formalnego, uroczystego parzenia herbaty
|
deshi 弟子
|
| uczeń (danego nauczyciela)
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
E
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
F
|
fukusa 帛紗
|
| szmatka czy też ściereczka, zwykle z jedwabiu, gładka lub z asymetrycznym wzorem, służąca gospodarzowi podczas ceremonii do przecierania przyborów i in. Fukusa zatknięta za pas jest znakiem gospodarza i jego pomocników.
|
fukusa-basami 帛紗ばさみ
|
| ozdobna torebka na przedmioty potrzebne gościowi podczas przyjęcia – są w niej na pewno: kaishi, kashi-yoji, kojakin.
|
furo 風炉
|
| palenisko letnie
|
furosaki 風炉先
|
| niski parawanik, chroniący ściany chashitsu przed żarem bijącym od letniego paleniska
|
fusuma 襖
|
| przesuwne drzwi wewnętrzne, wykonane z drewnianych ram oklejonych papierem nieprzepuszczającym światła
|
futa 蓋
|
| przykrywka (np. kociołka, natsume, chaire, mizusashi)
|
futaoki 蓋置
|
| podstawka pod przykrywkę. W drodze herbaty – pod przykrywkę kociołka, również służy jako oparcie dla hishaku.
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
G
|
gotoku 五徳
|
| żeliwny trójnog, ustawiany w popiele w palenisku ro lub furo; na gotoku ustawia się kociołek (kama)
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
H
|
habōki 羽箒
|
| dosł. „miotełka z piór”. Długie lotki, najczęściej żurawia, sokoła lub orła ściśle zebrane w dutce służą do ścierania z obramowania paleniska drobinek popiołu. Patrz: sumi-demae
|
hai 灰
|
| popiół, używany w palenisku, a także w kadzielnicach, hiire itp; przygotowanie popiołu do użycia w ro i do furo jest różne. W palenisku letnim popiół układany jest w różne formy, nazywane haigata, pomyślane tak, by zarówno dobrze układało się węgielki, jak i tak, by forma popiołu stanowiła ozdobę paleniska. Do układania popiołu służą haishaji o różnych kształtach.
|
haiki 灰器
|
| ceramiczne, niskie naczynie na przesiany i lekko zwilżony popiół, używane podczas sumi-demae
|
haishaji 灰匙
|
| łyżka do popiołu. Patrz: sumi-demae
|
hana 花
|
| kwiaty (patrz: chabana)
|
hanaire 花入れ
|
| wazon na kwiaty
|
hashi 箸
|
| pałeczki
|
higashi 干菓子
|
| nieduże, bardzo słodkie ciasteczka o przeróżnych kształtach nawiązujących do pór roku i świata przyrody, najczęściej przygotowane z masy z cukru, syropu, mąki ryżowej i naturalnych barwników, dzięki suszeniu mają długi termin przydatności do spożycia.
|
hibashi 火箸
|
| metalowe pałeczki do układania węgli
|
hiire 火入
|
| niewielkie naczynie wypełnione ułożonym popiołem (hai), w który wetknięty jest rozżarzony węgielek; hiire ustawia się na podawanym gościom tabako-bon, po to, by mogli oni zapalić od węgielka fajeczkę (kiseru), a współcześnie — papierosa.
|
hirajawan 平茶碗
|
| rodzaj chawanu, czarka płytka i szeroka; czarek o takim kształcie używa się tylko latem, po to by wywołać wrażenie orzeźwiającego chłodu, gdyż herbata w nich szybciej stygnie.
|
hira-natsume 平棗
|
| natsume o kształcie dość płaskim i szerokim, wymagające specjalnego ujęcia w dłoni dla zdjęcia pokrywki i nabrania herbaty. Patrz: natsume
|
hishaku 柄杓
|
| czerpak z bambusa, służy do nalewania wody z kociołka lub mizusashi
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
I
|
imae 居前
|
| miejsce, gdzie siedzi gospodarz podczas parzenia; różni się
w zależności m.in. od tego, czy jest to parzenie przy letnim
palenisku furo (gospodarz siedzi pośrodku maty, na wprost paleniska), czy
przy zimowym ro (gospodarz siedzi na skos, zwrócony ku wewnętrznemu
rogowi paleniska).
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
J
|
jiku 軸
|
| dosłownie oznacza rolki, na które nawinięte jest malowidło czy kaligrafia. Słowo używane też w znaczeniu kakemono, czyli zwoju zawieszanego w tokonoma.
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
K
|
kaishi 懐紙
|
| składane na pół papierowe karteczki, często z prostym rysunkiem lub znakiem wodnym nawiązującym do pory roku lub zwierząt chińskiego zodiaku. Goście przynoszą kaishi ze sobą i używają jako talerzyka na ciasteczka.
|
kakemono 掛け物
|
| zwój, kaligrafia lub malowidło oprawne w papier i tkaninę, wieszane w tokonomie
|
kama 釜
|
| żeliwny, odlewany kociołek, służący do grzania wody używanej do zaparzenia herbaty w czarce, a także do mycia i ogrzewania czarek; kociołki mają różne kształty i mogą mieć wzory na powierzchni, elementem ozdobnym są także uchwyty na uszy (kantsuki), pokrywka, jej uchwyt itp; kociołek stawia się na palenisku, ro lub furo
|
kan 鐶
|
| zdejmowane uchwyty (uszy) do przenoszenia kociołka (kama)
|
kashibachi 菓子鉢
|
| misa na omogashi
|
kashiki 菓子器
|
| ceramiczny talerz lub misa na słodycze
|
kashi-yoji かしようじ
|
| nożyk do omogashi, przechowywany w ozdobnej pochewce.
|
kattetsuki 勝手付
|
| w chashitsu, patrząc od strony gospodarza, miejsce lub strona bliższe
mizui (czyli zapleczu), zwykle po lewej stronie gospodarza. Patrz też:
kyakutsuki.
|
kensui 建水
|
| pojemnik na zlewki. Podczas ceremonii gospodarz płucze czarki i brudną wodę zlewa do kensui.
|
kobukusa 古帛紗
|
| ozdobna, dość sztywna, podwójnie zszyta tkanina. Używana na przykład do podawania na niej czarek.
|
koicha 濃茶
|
| herbata gęsta, pita przez gości z jednej cennej czarki. Spotkanie, podczas którego podawana jest koicha, podlega regułom najwyższego poziomu formalności, ceremonialności.
|
kojakin こちゃきん
|
| dosł. „mały chakin”. Płócienna ściereczka mniejsza niz chakin, używana podczas koicha. Gość wyciera nią brzeg czarki w miejscu, z którego pił herbatę.
|
kompeito 金平糖
|
| rodzaj słodyczy, twarde cukierki robione z cukru wysokiej jakości, często o różnych
smakach, np winogron (na zdjęciu), yuzu (Citrus junos), mają charakterystyczny kształt kuleczki z wystającymi rożkami. Nazwa pochodzi od portugalskiego słowa confeito. Używane jako słodycze do herbaty podawane są w małej ceramicznej buteleczce, furidashi (na zdjęciu w głębi), z której wytrząsa się je na papierek kaishi.
|
ko-natsume 小棗
|
| dosł. „małe natsume”, używane najczęściej na świeżym powietrzu lub w nietypowych warunkach, poza pawilonem herbacianym. Patrz: bonryaku-demae
|
kō 香
|
| kadzidło. Zgodnie z zasadą dostosowania do pór roku, zimą używa się kadzideł w formie miękkich bryłek o dość silnym zapachu (neriko), latem – szczapek wonnego drewna. Przy układaniu węgli (sumi-demae) gospodarz umieszcza kadzidło w tym miejscu paleniska, gdzie nie spłonie, a dzięki gorącu przez cały czas przyjęcia będzie wydzielać zapach.
|
kōgō 香合
|
| pudełeczko, pojemniczek z przykrywką na kadzidło. Patrz: kō
|
kuromoji 黒文字
|
| pojedyncze pałeczki do ciasteczek z ostruganego drewna. Część z zachowaną korą trzyma się w dłoni.
|
kusenaoshi 癖直し
|
| ceramiczny lub drewniany przyrząd, forma do poprawiania kształtu chasenu; chasen nakłada się na kusenaoshi, jeśli poszczególne pręciki źle się układają, są skrzywione itp.
|
kyaku 客
|
| gość. Najczęściej używana jest forma uprzejma okyakusan
|
kyakutsuki 客付
|
| miejsce w chashitsu bliższe gościom, czyli miejsce, dokąd gospodarz np. przesuwa się, kiedy czyści utensylia, zanim
wyda je gościom, także miejsce, gdzie kładzie się utensylia,
żeby goście mogli je wziąć do obejrzenia, itp. Patrz też: kattetsuki.
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
M
|
matcha 抹茶
|
| zielona herbata w formie delikatnego proszku o żywej zielonej barwie, używana w ceremonii herbaty. Przechowywać ją należy w zamrażalniku, gdyż w procesie produkcyjnym nie jest suszona ani fermentowana i jej trwałość jest ograniczona.
|
mizusashi 水差
|
| kryte naczynie na zimną wodę, ceramiczne, szklane lub z drewna. Woda podczas ceremonii potrzebna jest do płukania czarek i chasenu, dolewana jest też do kociołka.
|
mizutsugi 水注
|
| naczynie z dziubkiem służące do dolewania wody do mizusashi po zakończonym temae, w którym mizusashi zostaje w chashitsu (np. temae z półką).
|
mizuya 水屋
|
| zaplecze, pomieszczenie gospodarcze przy pokoju herbacianym.
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
N
|
natsume 棗
|
| pojemniczek na proszek herbaciany używany podczas usucha, najczęściej z laki. Patrz: ō-natsume, chū-natsume, ko-natsume, hira-natsume.
|
neriko 練香
|
| kadzidło w postaci niewielkich grudek (kuleczek), używane zimą, wytwarzane np. z roztartych na proszek miękkich kawałków wonnych drewien, dobrze nasyconych żywicą, wymieszanych np. z miodem, syropem lub miąższem marynowanych śliwek; zwykle używa się neriko w postaci stożku z ugniecionych trzech kuleczek, włożonych do kogo z ceramiki.
|
nijiriguchi にじり口
|
| wejście do pokoju herbacianego, niskie i nieduże. Każdy musi, wchodząc, głęboko pochylić się w ukłonie.
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
O
|
ocha お茶
|
| herbata
|
ojigi お辞儀
|
| ukłon
|
omogashi 主菓子
|
| ciastka wilgotne i świeże, latem bardzo wilgotne (np. różnego rodzaju galaretki), zimą pożywne (np. na bazie mochi – słodyczy z gotowanego, ubitego na masę ryżu oraz słodkiej fasoli)
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
ō
|
ō-natsume 大棗
|
| dosł. „duże natsume”, używane zwykle podczas przyjęć z większą ilością gości. Patrz: natsume
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
P
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
R
|
rei 礼
|
| ukłon (zwykle używa się uprzejmej formy orei)
|
ro 炉
|
| palenisko zimowe
|
robuchi 炉縁
|
| wyjmowane obramowanie zimowego paleniska (ro)
|
roji 露地
|
| ogród herbaciany, którego główny element stanowi ścieżka, prowadząca do pawilonu herbacianego. Słowo to zapisywane jest znakami odwołującymi się do buddyjskiego terminu „roji” — „odkryta, czysta ziemia”, czyli miejsce czyste, wolne od cierpień (słowo to bywa tłumaczone jako ścieżka rosy, dewy path, gdyż znak „ro” ma znaczenie „odkryty, otwarty”, ale też „rosa”)
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
S
|
sadō 茶道
|
| droga herbaty
|
sensei 先生
|
| nauczyciel
|
sensu 扇子
|
| wachlarz
|
shifuku 仕覆
|
| jedwabny woreczek na chaire. Shifuku ma usztywniony spód, wiązany jest u góry sznureczkiem. Inny węzeł stosuje się podczas ceremonii, inny na czas przechowywania.
|
shikiita 敷板
|
|
lakowana deseczka służąca za podstawę pod furo.
|
shōji 障子
|
| przesuwne drzwi i okna zewnętrzne, wykonane z drewnianych ram oklejonych papierem przepuszczającym światło
|
sotoroji 外露地
|
| zewnętrzna część ogrodu herbacianego
|
sōan 草庵
|
| dosł. „chatka z traw”, czyli pawilon herbaciany kryty słomą, o skromnych rozmiarach i wyposażeniu, zbudowany z naturalnych materiałów jak drewno, papier i glina.
|
sōrei 総礼
|
| wspólny ukłon wszystkich zgromadzonych w chashitsu, czyli gospodarza i gości
|
sumi 炭
|
| węgiel drzewny. Węgle do wykorzystania podczas przyjęcia herbacianego preparowane są w ten sposób, by paląc się nie dawały dymu i sadzy. Węgle o ustalonej grubości, odpowiednio przycięte, gospodarz układa w palenisku w określony sposób — najlepszy, by zimna woda w kociołku doszła we właściwym czasie do odpowiedniej temperatury. Patrz: sumi-demae
|
sumi-demae 炭手前
|
| ceremonia układania węgli w palenisku. Odbywa się według określonego scenariusza i z wykorzystaniem specjalnych przyborów, jest to istotna część przyjęcia herbacianego odbywająca się przy gościach. Patrz: sumi, habōki, hibashi, kō, kōgō, haiki, haishaji
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
T
|
tabako-bon 煙草盆
|
| podawana gościom w chashitsu lub na ławeczce w roji taca zawierająca przybory do palenia tytoniu: hiire, naczynie z tytoniem, naczynie na niedopałki.
|
tana 棚
|
| półka, szafeczka; na zdjęciu hisago-dana, czyli półka w kształcie tykwy
|
tatami 畳
|
| grube maty wyplatane z sitowia i wypełnione ryżową słomą, pokrywające podłogę
|
teishu 亭主
|
| gospodarz
|
temae 点前
|
| przygotowywanie herbaty przez gospodarza
|
tokonoma 床の間
|
| wnęka, w której prezentuje się zwoje, kwiaty, cenne przedmioty
|
tsukubai 蹲
|
| kamienna misa z czystą wodą do płukania ust i rąk
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
U
|
uchiroji 内露地
|
| wewnętrzna część ogrodu herbacianego
|
Urasenke 裏千家
|
| Jeden z trzech rodów o nazwisku Sen, wywodzących się od Sen no Rikyū (1522-1591), pielęgnujących do dziś ukształtowaną przez niego drogę herbaty w duchu wabi. Dwa pozostałe rody to Omotesenke i Mushakōjisenke. W 1940 roku powstało Stowarzyszenie Urasenke, łączące grupy poznające drogę herbaty według tradycji Urasenke. Od 1953 roku Stowarzyszenie ma osobowość prawną (Chadō Urasenke Tankōkai). Poza granicami Japonii w kilkudziesięciu krajach powstało już ponad osiemdziesiąt oddziałów Stowarzyszenia Urasenke.
|
urushi 漆
|
| laka
|
usucha 薄茶
|
| herbata lekka. Przyjęcia z usucha dają duże pole dla zmysłu twórczego gospodarza. Każdy gość pije herbatę z osobnej czarki.
|
usuita 薄板
|
| deska, deseczka, służąca za podstawę pod wazon z chabana
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
W
|
wabi 侘び
|
| surowa prostota, płynąca ze świadomie wybranego ubóstwa i wewnętrznego wyciszenia. Wiąże się z nią praca nad rozwojem duchowym. Jedna z podstawowych kategorii estetyki japońskiej.
|
wabicha 侘び茶
|
| herbata w duchu wabi
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
Y
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
Z
|
|
(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi ) |
uwagi
|
W słowniczku do słów japońskich zastosowano transkrypcję międzynarodową.
Zasady wymowy:
Samogłoski a, i, u, e, o wymawia się jak w języku polskim.
Samogłoski przedłużone (ā, ī, ū, ē, ō) wymawiamy z podwojeniem, np. ō – oo (przykład: habōki – habooki).
Spółgłoski wymawiamy podobnie jak polskie, z poniższymi wyjątkami:
ch wymawiamy jak polskie ć (przykład: ocha – ocia)
j wymawiamy jak polskie dź (przykład: jiku – dziku)
sh wymawiamy jak polskie ś (przykład: hishaku – hisiaku)
ts wymawiamy jak polskie c (przykład: tsukubai – cukubai)
w wymawia się dwuwargowo, jak krótkie u (przykład: wabi – uabi)
y wymawiamy jak polskie j (przykład: chanoyu – cianoju)
z wymawiamy jak polskie dz (przykład: mizuya – midzuja)
Do wielu rzeczowników (ale nie do wszystkich) można dodać na początku prefiks o-, o znaczeniu honoryfikatywnym, tzn. wyrażający szacunek (np.: bon – obon, kashi – okashi, mizusashi – omizusashi).
|