Tu kliknij, żeby wejść na stronę pokazującą przykładowe ustawienie sprzętów herbacianych podczas parzenia herbaty...



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


A



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


B



bon 盆

bon 盆

taca (na ciasteczka higashi lub, w przypadku bonryaku-demae, mieszcząca niezbędne do przygotowania herbaty przybory)



bonryaku-demae 盆略点前



skrócona forma przygotowywania herbaty. Przybory wnoszone są na tacy, gorąca woda nalewana jest z żeliwnego czajniczka.



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


C



cha 茶



herbata



chabana 茶花

chabana 茶花

dosł. „herbaciane kwiaty”. W drodze herbaty, w odróżnieniu od ikebana, używa się wyłącznie roślin sezonowych układanych w prostych i naturalnych kompozycjach w wazonach, koszykach, naczyniach z bambusa. Często jest to jedna gałązka z pąkami. Nie stosuje się roślin iglastych i kolczastych.



chadō 茶道



droga herbaty



chaire 茶入れ

chaire 茶入れ

pojemniczek ceramiczny na herbaciany proszek, najczęściej z pokrywką z kości słoniowej, używany podczas koicha. Patrz: shifuku.



chaji 茶事



przyjęcie herbaciane składające się z kilku części. Podawana jest zarówno koicha jak i usucha oraz potrawy i ryżowe wino.



chajin 茶人



„człowiek herbaty”



chakago 茶籠

chakago 茶籠

koszyk mieszczący w sobie sprzęty niezbędne do zaparzenia herbaty; używany do nodate, czyli parzenia na dworze, może mieć różne kształty i różną zawartość na zdjęciu koszyk, malutka czarka (ceramika oribe), małe natsume (ko-natsume), chakinzutsu (pojemnik na chakin), chasen, chashaku (składane w pół wkłada się w trzonek chasenu, który wkłada się w bambusowy pojemnik, widoczny po prawej stronie)



chakai 茶会



przyjęcie herbaciane, spotkanie herbaciane



chakin 茶巾

chakin 茶巾

prostokątna ściereczka z płótna, specjalnie składana, używana do mycia czarki podczas przyjęcia herbacianego.



chakin-otoshi 茶巾落とし



pudełko z otworem w przykrywce do wrzucania użytych kojakin.



chanoyu 茶の湯



dosłownie „gorąca woda na herbatę”, określenie ceremonii herbaty



chasen 茶筅

chasen  茶筅

przyrząd z kawałka bambusa u góry rozszczepionego na wiele cienkich, sztywnych, podwiniętych pręcików, służący do rozrabiania herbaty w czarce.



chashaku 茶杓

chashaku 茶杓

czerpaczek czy też łyżeczka do nabierania proszku herbacianego. Zwykle wykonany z bambusa, rzadziej z kości słoniowej (w przypadku koicha).



chashitsu 茶室



pomieszczenie herbaciane. Pawilon herbaciany. Pokój herbaciany.



chawan 茶碗

chawan 茶碗

czarka na herbatę. Zwykle są sporej wielkości, wyróżnia je stopa oraz chadamari, czyli wgłębienie na dnie, gdzie zbierają się resztki herbaty



chū-natsume 中棗

chū-natsume 中棗

dosł. „natsume średniej wielkości”, najczęściej używane. Patrz: natsume



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


D



daisu 台子

daisu		台子

specjalny rodzaj dużej półki, używanej podczas bardzo formalnego, uroczystego parzenia herbaty



deshi 弟子



uczeń (danego nauczyciela)



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


E



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


F



fukusa 帛紗

fukusa 帛紗

szmatka czy też ściereczka, zwykle z jedwabiu, gładka lub z asymetrycznym wzorem, służąca gospodarzowi podczas ceremonii do przecierania przyborów i in.
Fukusa zatknięta za pas jest znakiem gospodarza i jego pomocników.



fukusa-basami 帛紗ばさみ

fukusa-basami 帛紗ばさみ

ozdobna torebka na przedmioty potrzebne gościowi podczas przyjęcia – są w niej na pewno: kaishi, kashi-yoji, kojakin.



furo 風炉

furo 		風炉

palenisko letnie



furosaki 風炉先

furosaki 風炉先

niski parawanik, chroniący ściany chashitsu przed żarem bijącym od letniego paleniska



fusuma 襖



przesuwne drzwi wewnętrzne, wykonane z drewnianych ram oklejonych papierem nieprzepuszczającym światła



futa 蓋



przykrywka (np. kociołka, natsume, chaire, mizusashi)



futaoki 蓋置

futaoki 蓋置

podstawka pod przykrywkę. W drodze herbaty – pod przykrywkę kociołka, również służy jako oparcie dla hishaku.



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


G



gotoku 五徳

gotoku 五徳

żeliwny trójnog, ustawiany w popiele w palenisku ro lub furo; na gotoku ustawia się kociołek (kama)



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


H



habōki 羽箒

habōki 羽箒

dosł. „miotełka z piór”. Długie lotki, najczęściej żurawia, sokoła lub orła ściśle zebrane w dutce służą do ścierania z obramowania paleniska drobinek popiołu. Patrz: sumi-demae



hai 灰



popiół, używany w palenisku, a także w kadzielnicach, hiire itp; przygotowanie popiołu do użycia w ro i do furo jest różne. W palenisku letnim popiół układany jest w różne formy, nazywane haigata, pomyślane tak, by zarówno dobrze układało się węgielki, jak i tak, by forma popiołu stanowiła ozdobę paleniska. Do układania popiołu służą haishaji o różnych kształtach.



haiki 灰器



ceramiczne, niskie naczynie na przesiany i lekko zwilżony popiół, używane podczas sumi-demae



haishaji 灰匙

haishaji 灰匙

łyżka do popiołu. Patrz: sumi-demae



hana 花



kwiaty (patrz: chabana)



hanaire 花入れ

hanaire 	花入れ

wazon na kwiaty



hashi 箸

hashi	箸

pałeczki



higashi 干菓子

higashi 干菓子

nieduże, bardzo słodkie ciasteczka o przeróżnych kształtach nawiązujących do pór roku i świata przyrody, najczęściej przygotowane z masy z cukru, syropu, mąki ryżowej i naturalnych barwników, dzięki suszeniu mają długi termin przydatności do spożycia.



hibashi 火箸



metalowe pałeczki do układania węgli



hiire 火入



niewielkie naczynie wypełnione ułożonym popiołem (hai), w który wetknięty jest rozżarzony węgielek; hiire ustawia się na podawanym gościom tabako-bon, po to, by mogli oni zapalić od węgielka fajeczkę (kiseru), a współcześnie — papierosa.



hirajawan 平茶碗

hirajawan 平茶碗

rodzaj chawanu, czarka płytka i szeroka; czarek o takim kształcie używa się tylko latem, po to by wywołać wrażenie orzeźwiającego chłodu, gdyż herbata w nich szybciej stygnie.



hira-natsume 平棗

hira-natsume 平棗

natsume o kształcie dość płaskim i szerokim, wymagające specjalnego ujęcia w dłoni dla zdjęcia pokrywki i nabrania herbaty. Patrz: natsume



hishaku 柄杓

hishaku 柄杓

czerpak z bambusa, służy do nalewania wody z kociołka lub mizusashi



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


I



imae 居前



miejsce, gdzie siedzi gospodarz podczas parzenia; różni się w zależności m.in. od tego, czy jest to parzenie przy letnim palenisku furo (gospodarz siedzi pośrodku maty, na wprost paleniska), czy przy zimowym ro (gospodarz siedzi na skos, zwrócony ku wewnętrznemu rogowi paleniska).



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


J



jiku 軸



dosłownie oznacza rolki, na które nawinięte jest malowidło czy kaligrafia. Słowo używane też w znaczeniu kakemono, czyli zwoju zawieszanego w tokonoma.



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


K



kaishi 懐紙

kaishi 懐紙

składane na pół papierowe karteczki, często z prostym rysunkiem lub znakiem wodnym nawiązującym do pory roku lub zwierząt chińskiego zodiaku. Goście przynoszą kaishi ze sobą i używają jako talerzyka na ciasteczka.



kakemono 掛け物

kakemono 掛け物

zwój, kaligrafia lub malowidło oprawne w papier i tkaninę, wieszane w tokonomie



kama 釜

kama 	釜

żeliwny, odlewany kociołek, służący do grzania wody używanej do zaparzenia herbaty w czarce, a także do mycia i ogrzewania czarek; kociołki mają różne kształty i mogą mieć wzory na powierzchni, elementem ozdobnym są także uchwyty na uszy (kantsuki), pokrywka, jej uchwyt itp; kociołek stawia się na palenisku, ro lub furo



kan 鐶

kan 			鐶

zdejmowane uchwyty (uszy) do przenoszenia kociołka (kama)



kashibachi 菓子鉢

kashibachi  	菓子鉢

misa na omogashi



kashiki 菓子器

kashiki 		菓子器

ceramiczny talerz lub misa na słodycze



kashi-yoji かしようじ

kashi-yoji 	かしようじ

nożyk do omogashi, przechowywany w ozdobnej pochewce.



kattetsuki 勝手付



w chashitsu, patrząc od strony gospodarza, miejsce lub strona bliższe mizui (czyli zapleczu), zwykle po lewej stronie gospodarza. Patrz też: kyakutsuki.



kensui 建水

kensui 建水

pojemnik na zlewki. Podczas ceremonii gospodarz płucze czarki i brudną wodę zlewa do kensui.



kobukusa 古帛紗

kobukusa 古帛紗

ozdobna, dość sztywna, podwójnie zszyta tkanina. Używana na przykład do podawania na niej czarek.



koicha 濃茶



herbata gęsta, pita przez gości z jednej cennej czarki. Spotkanie, podczas którego podawana jest koicha, podlega regułom najwyższego poziomu formalności, ceremonialności.



kojakin こちゃきん



dosł. „mały chakin”. Płócienna ściereczka mniejsza niz chakin, używana podczas koicha. Gość wyciera nią brzeg czarki w miejscu, z którego pił herbatę.



kompeito 金平糖

kompeito 金平糖

rodzaj słodyczy, twarde cukierki robione z cukru wysokiej jakości, często o różnych smakach, np winogron (na zdjęciu), yuzu (Citrus junos), mają charakterystyczny kształt kuleczki z wystającymi rożkami. Nazwa pochodzi od portugalskiego słowa confeito. Używane jako słodycze do herbaty podawane są w małej ceramicznej buteleczce, furidashi (na zdjęciu w głębi), z której wytrząsa się je na papierek kaishi.



ko-natsume 小棗

ko-natsume 小棗

dosł. „małe natsume”, używane najczęściej na świeżym powietrzu lub w nietypowych warunkach, poza pawilonem herbacianym. Patrz: bonryaku-demae



kō 香

kō 香

kadzidło. Zgodnie z zasadą dostosowania do pór roku, zimą używa się kadzideł w formie miękkich bryłek o dość silnym zapachu (neriko), latem – szczapek wonnego drewna. Przy układaniu węgli (sumi-demae) gospodarz umieszcza kadzidło w tym miejscu paleniska, gdzie nie spłonie, a dzięki gorącu przez cały czas przyjęcia będzie wydzielać zapach.



kōgō 香合

kōgō  香合

pudełeczko, pojemniczek z przykrywką na kadzidło. Patrz:



kuromoji 黒文字



pojedyncze pałeczki do ciasteczek z ostruganego drewna. Część z zachowaną korą trzyma się w dłoni.



kusenaoshi 癖直し

kusenaoshi 癖直し

ceramiczny lub drewniany przyrząd, forma do poprawiania kształtu chasenu; chasen nakłada się na kusenaoshi, jeśli poszczególne pręciki źle się układają, są skrzywione itp.



kyaku 客



gość. Najczęściej używana jest forma uprzejma okyakusan



kyakutsuki 客付



miejsce w chashitsu bliższe gościom, czyli miejsce, dokąd gospodarz np. przesuwa się, kiedy czyści utensylia, zanim wyda je gościom, także miejsce, gdzie kładzie się utensylia, żeby goście mogli je wziąć do obejrzenia, itp. Patrz też: kattetsuki.



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


M



matcha 抹茶

matcha 抹茶

zielona herbata w formie delikatnego proszku o żywej zielonej barwie, używana w ceremonii herbaty. Przechowywać ją należy w zamrażalniku, gdyż w procesie produkcyjnym nie jest suszona ani fermentowana i jej trwałość jest ograniczona.



mizusashi 水差

mizusashi 水差

kryte naczynie na zimną wodę, ceramiczne, szklane lub z drewna. Woda podczas ceremonii potrzebna jest do płukania czarek i chasenu, dolewana jest też do kociołka.



mizutsugi 水注



naczynie z dziubkiem służące do dolewania wody do mizusashi po zakończonym temae, w którym mizusashi zostaje w chashitsu (np. temae z półką).



mizuya 水屋



zaplecze, pomieszczenie gospodarcze przy pokoju herbacianym.



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


N



natsume 棗

natsume 棗

pojemniczek na proszek herbaciany używany podczas usucha, najczęściej z laki. Patrz: ō-natsume, chū-natsume, ko-natsume, hira-natsume.



neriko 練香

neriko 練香

kadzidło w postaci niewielkich grudek (kuleczek), używane zimą, wytwarzane np. z roztartych na proszek miękkich kawałków wonnych drewien, dobrze nasyconych żywicą, wymieszanych np. z miodem, syropem lub miąższem marynowanych śliwek; zwykle używa się neriko w postaci stożku z ugniecionych trzech kuleczek, włożonych do kogo z ceramiki.



nijiriguchi にじり口

nijiriguchi にじり口

wejście do pokoju herbacianego, niskie i nieduże. Każdy musi, wchodząc, głęboko pochylić się w ukłonie.



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


O



ocha お茶



herbata



ojigi お辞儀



ukłon



omogashi 主菓子

omogashi 主菓子

ciastka wilgotne i świeże, latem bardzo wilgotne (np. różnego rodzaju galaretki), zimą pożywne (np. na bazie mochi – słodyczy z gotowanego, ubitego na masę ryżu oraz słodkiej fasoli)



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


ō



ō-natsume 大棗



dosł. „duże natsume”, używane zwykle podczas przyjęć z większą ilością gości. Patrz: natsume



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


P



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


R



rei 礼



ukłon (zwykle używa się uprzejmej formy orei)



ro 炉

ro 		炉

palenisko zimowe



robuchi 炉縁



wyjmowane obramowanie zimowego paleniska (ro)



roji 露地



ogród herbaciany, którego główny element stanowi ścieżka, prowadząca do pawilonu herbacianego. Słowo to zapisywane jest znakami odwołującymi się do buddyjskiego terminu „roji” — „odkryta, czysta ziemia”, czyli miejsce czyste, wolne od cierpień (słowo to bywa tłumaczone jako ścieżka rosy, dewy path, gdyż znak „ro” ma znaczenie „odkryty, otwarty”, ale też „rosa”)



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


S



sadō 茶道



droga herbaty



sensei 先生



nauczyciel



sensu 扇子

sensu			扇子

wachlarz



shifuku 仕覆

shifuku 仕覆

jedwabny woreczek na chaire. Shifuku ma usztywniony spód, wiązany jest u góry sznureczkiem. Inny węzeł stosuje się podczas ceremonii, inny na czas przechowywania.



shikiita 敷板



lakowana deseczka służąca za podstawę pod furo.



shōji 障子

shōji 障子

przesuwne drzwi i okna zewnętrzne, wykonane z drewnianych ram oklejonych papierem przepuszczającym światło



sotoroji 外露地



zewnętrzna część ogrodu herbacianego



sōan 草庵



dosł. „chatka z traw”, czyli pawilon herbaciany kryty słomą, o skromnych rozmiarach i wyposażeniu, zbudowany z naturalnych materiałów jak drewno, papier i glina.



sōrei 総礼



wspólny ukłon wszystkich zgromadzonych w chashitsu, czyli gospodarza i gości



sumi 炭

sumi 炭

węgiel drzewny. Węgle do wykorzystania podczas przyjęcia herbacianego preparowane są w ten sposób, by paląc się nie dawały dymu i sadzy. Węgle o ustalonej grubości, odpowiednio przycięte, gospodarz układa w palenisku w określony sposób — najlepszy, by zimna woda w kociołku doszła we właściwym czasie do odpowiedniej temperatury. Patrz: sumi-demae



sumi-demae 炭手前



ceremonia układania węgli w palenisku. Odbywa się według określonego scenariusza i z wykorzystaniem specjalnych przyborów, jest to istotna część przyjęcia herbacianego odbywająca się przy gościach. Patrz: sumi, habōki, hibashi, , kōgō, haiki, haishaji



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


T



tabako-bon 煙草盆



podawana gościom w chashitsu lub na ławeczce w roji taca zawierająca przybory do palenia tytoniu: hiire, naczynie z tytoniem, naczynie na niedopałki.



tana 棚

tana 		棚

półka, szafeczka; na zdjęciu hisago-dana, czyli półka w kształcie tykwy



tatami 畳



grube maty wyplatane z sitowia i wypełnione ryżową słomą, pokrywające podłogę



teishu 亭主



gospodarz



temae 点前



przygotowywanie herbaty przez gospodarza



tokonoma 床の間

tokonoma 床の間

wnęka, w której prezentuje się zwoje, kwiaty, cenne przedmioty



tsukubai 蹲



kamienna misa z czystą wodą do płukania ust i rąk



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


U



uchiroji 内露地



wewnętrzna część ogrodu herbacianego



Urasenke 裏千家



Jeden z trzech rodów o nazwisku Sen, wywodzących się od Sen no Rikyū (1522-1591), pielęgnujących do dziś ukształtowaną przez niego drogę herbaty w duchu wabi. Dwa pozostałe rody to Omotesenke i Mushakōjisenke. W 1940 roku powstało Stowarzyszenie Urasenke, łączące grupy poznające drogę herbaty według tradycji Urasenke. Od 1953 roku Stowarzyszenie ma osobowość prawną (Chadō Urasenke Tankōkai). Poza granicami Japonii w kilkudziesięciu krajach powstało już ponad osiemdziesiąt oddziałów Stowarzyszenia Urasenke.



urushi 漆



laka



usucha 薄茶

usucha 薄茶

herbata lekka. Przyjęcia z usucha dają duże pole dla zmysłu twórczego gospodarza. Każdy gość pije herbatę z osobnej czarki.



usuita 薄板

usuita 薄板

deska, deseczka, służąca za podstawę pod wazon z chabana



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


W



wabi 侘び



surowa prostota, płynąca ze świadomie wybranego ubóstwa i wewnętrznego wyciszenia. Wiąże się z nią praca nad rozwojem duchowym. Jedna z podstawowych kategorii estetyki japońskiej.



wabicha 侘び茶



herbata w duchu wabi



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


Y



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


Z



----------------


(indeks: A B C D E F G H I J K M N O ō P R S T U W Y Z uwagi )


uwagi



W słowniczku do słów japońskich zastosowano transkrypcję międzynarodową.

Zasady wymowy:
Samogłoski a, i, u, e, o wymawia się jak w języku polskim.
Samogłoski przedłużone (ā, ī, ū, ē, ō) wymawiamy z podwojeniem, np. ō – oo (przykład: habōki – habooki).
Spółgłoski wymawiamy podobnie jak polskie, z poniższymi wyjątkami:
ch wymawiamy jak polskie ć (przykład: ocha – ocia)
j wymawiamy jak polskie dź (przykład: jiku – dziku)
sh wymawiamy jak polskie ś (przykład: hishaku – hisiaku)
ts wymawiamy jak polskie c (przykład: tsukubai – cukubai)
w wymawia się dwuwargowo, jak krótkie u (przykład: wabi – uabi)
y wymawiamy jak polskie j (przykład: chanoyu – cianoju)
z wymawiamy jak polskie dz (przykład: mizuya – midzuja)

Do wielu rzeczowników (ale nie do wszystkich) można dodać na początku prefiks o-, o znaczeniu honoryfikatywnym, tzn. wyrażający szacunek (np.: bonobon, kashiokashi, mizusashiomizusashi).